Bu hafta birçok kaynakta farenjit ile eşanlamlı olarak kullanılan tonsillofarenjit hakkında bilgi vermek istiyorum.

Tonsillofarenjit adı verilen enfeksiyonda hem boğaz hem de bademciklerde iltihaplanma olmasıdır. Boğaz ve bademciklerde yaygın olarak kızarıklık, beyaz alanlar ve şişme şeklinde muayene bulguları olur. Çocuklarda tonsillofaarenjit birçok mikroorganizmaya bağlı olabilir. Yaş gruplarına göre değerlendirildiğinde hem küçük hem de büyük çocuklarda en sık neden virüslerdir. 5-15 yaşlar arasındaki tonsillofarenjitlerin %15-30 kadarı A Grubu Beta Hemolitik Streptokok (GAS) diğer adı ile streptokokkus pyogenes bakterisidir. Halk arasında beta bakterisi olarak da bilinir. Bu bakteri aynı zamanda kızıl hastalığına da neden olabilmektedir. Damlacık ve temas yoluyla kolayca bulaşabilen A Grubu Beta Hemolitik Streptokok bakterisi antibiyotik ile tedavi edilmektedir. Beta enfeksiyonu genellikle kış veya erken bahar aylarında olmaktadır.

Tonsillofarenjit az önce ifade ettiğim gibi çoğunlukla viral bir enfeksiyondan kaynaklanır. Bakteriyel nedenler arasında en yaygın olanları A Grubu Beta Hemolitik Streptokoklarlardır. Streptokoklar kişiden kişiye damlacık enfeksiyonu veya yakın temas yoluyla bulaşır. Bu mikroplar özellikle okullarda, anaokullarında veya bakım evleri gibi çok sayıda insanın bir arada olduğu yerlerde kolayca yayılabilir. Muayene bulguları arasında; bademciklerde iltihaplı görünüm ve şişlik, boyun lenf nodlarında büyüme, damakta küçük kırmızı noktalar, küçük dilde şişme ve vücutta tipik döküntüler görülebilir. Küçük çocuklar bu hastalıkta yutmada oluşan ağrı sebebiyle yemek yemeyi reddedebilmektedir.

Tanıda, klinik bulgularla birlikte boğazdan alınan hızlı strep A antijen testi ve boğaz kültürü testi kullanılır. Kanda bakılan ASO (Antistreptolizin O) değerinin yüksekliği tanıyı destekler ancak rutin olarak bu testi istemiyoruz. Bu değer streptokok enfeksiyonu varlığında yüksek çıkmaktadır ve yaklaşık olarak 6 ay kadar kanda yüksek kalabilmektedir. Tanı, antibiyotik tedavisi başlanmadan önce konulmalıdır. Bu sebeple ateş ve boğaz ağrısı olan hastalardan sürüntü örneği almak önemlidir. Eğer hızlı antijen testi negatif geldiyse ve yine de klinik şüphe devam ediyorsa boğaz kültürü alınması, bu sırada antibiyotik tedavisinin başlanması ve kültür sonucunun takibi önerilir.

Beta tonsillofarenjiti tedavi edilmezse ciddi bazı komplikasyonları olabilir. Bunlar iltihap oluşturan ya da oluşturmayan olarak 2’ye ayrılabilir. Akut romatizmal ateş, poststreptokoksik reaktif artrit, kızıl hastalığı, streptokoksik toksik şok sendromu, akut glomerülonefrit, GAS ilişkili pediatrik otoimmun nöropsikiyatrik hastalık (PANDAS) iltihap oluşturmayan komplikasyonlardır. İltihap oluşturan komplikasyonlar ise; boyun, bademcik çevresinde selülitler ya da apseler, orta kulak iltihabı, sinüzit, deri ve yumuşak doku enfeksiyonları olarak sayılabilir. GAS tonsillofarenjiti vakalarında etkenin pozitif saptanarak antibiyotik tedavisinin uygun dozda ve sürede olması, komplikasyonları en aza indirmek için önemlidir.

Kızıl hastalığı; boğaz ağrısı, yutma güçlüğü, yanaklarda kızarıklık, titreme, karın ağrısı, kusma, baş ağrısı, yaygın vücut ağrıları, halsizlik, bitkinlik ve genellikle yüksek ateşle hastalık tablosu aniden başlar. Hastalar sıklıkla şiddetli boğaz ağrısından şikâyet ederler. Kızıl hastalığında beta bakterisi tonsillofarenjiti ile birlikte vücutta kırmızı renkli lezyonlar görülür. Bu lezyonlarda zımpara kâğıdı görünümü mevcuttur. Bu tablo beta bakterisinin toksinlerine bağlı olarak gelişir. Ateş, boğaz ağrısı gibi belirtilerin başlamasının ardından genellikle 1-2 gün içerisinde döküntüler başlar. Döküntüler çoğunlukla boyundan başlar, gövde, kol ve bacaklara doğru yayılır. Çocuğun yanaklarında kılcal damarlarda kan toplanmasına bağlı kızarıklık ve ağız çevresinde solukluk da kızıl hastalığı için tipiktir. Hastalığın ilk günlerinde beyaz çilek dili ve birkaç gün sonra da kırmızı çilek dili oluşabilir. İlerlemiş vakalarda deride, ellerde ve ayaklarda pullanma ve ardından da soyulma görülebilir.

Kızıl hastalığına karşı maalesef henüz bir aşı bulunmamaktadır. Tedavi semptomlara bağlıdır. A Grubu Beta Hemolitik Streptokok bakterisinin neden olduğu kızıl hastalığında tedavi penisilin grubu antibiyotiklerle yapılmaktadır. İlacın başlanması ile kısa sürede ateş düşer ve çocuğun genel durumu düzelir. Bulaştırıcılık ise antibiyotiğe başlandıktan 24 saat sonra sona ermektedir. Bu sebeple antibiyotik tedavisine başlandıktan sonra 1-2 gün boyunca evde kalınmasını önermekteyiz.

Tonsillofarenjiti olan bir çocukta; gözlerde kızarıklık-çapaklanma, öksürük, burun akıntısı ve ishal varsa etken büyük olasılıkla virüstür, bu çocuklara antibiyotik tedavisi başlanmamalıdır. Akılcı antibiyotik kullanımı yaklaşımı ile gereksiz yere antibiyotik tedavisi verilmemeli ve bakterilerin antibiyotik direnci geliştirmesine neden olunmamalıdır.

Kreş ve okul gibi kalabalık ortamlarda bulunan çocuklar yılda 8 ile 10 kez hastalanabilirler. Bu hastalıkların ancak 2 tanesi bakteriyel nedenlidir ve antibiyotik tedavisi gerektirir. Her ateşli hastalıkta antibiyotik tedavisi uygulanması doğru değildir. Bu konuda hem ailelerin hem de doktorların dikkatli olmasında yarar var.